Wykład z Historii literatury leockiej
Archetypy, motywy i toposy dominujące w leockich epokach literackich
Szanowni Państwo,
Zapraszam do wysłuchania pierwszego wykładu o archetypach, motywach i toposach dominujących w leockich epokach literackich.
Na początek należy powiedzieć czym są owe archetypy, motywy i toposy. Z nauki o literaturze wiemy, że archetyp to inaczej pierwowzór i wzorzec. Można powiedzieć, że archetyp to takie pierwsze z ludzkich wyobrażeń, które powielane przez wieki wciąż będzie przypominać to pierwsze spotkanie. Natomiast motyw to zdarzenie lub sytuacja, przeżycie lub uczucie, czasem również rzecz, które skupiają wokół siebie narrację i naszą uwagę. Topos to powtarzający się na przestrzeni lat, wieków, zestaw wyobrażeń. Topos wydaje się być trwającym przez wieki nadmotywem. Dla przykładu - matka. Poszukujemy pierwowzoru, więc sięgamy do początków literatury i odkrywamy mit o Demeter i Korze. Demeter jest archetypem matki. Mamy motyw miłości matki do dziecka. Mamy też topos matki cierpiącej, który później będzie się pojawiał w innych epokach. Tyle tytułem wstępu.
Teraz przypomnijmy sobie z poprzedniego wykładu podział historii literatury leockiej na epoki:
W historii literatury Leocji wyróżniamy 9 epok literackich, a w historii języka 4 etapy jego rozwoju i przeobrażeń. Na dzisiejszym wykładzie omówimy dwie epoki literackie - Początek i renesans brzeski. Poruszymy tylko najważniejsze archetypy, motywy i toposy, dominujące w literaturze. Gdybyśmy chcieli omówić wszystkie wykład trwałby w nieskończoność... Zatem zacznijmy.
Literatura Początku to przede wszystkim motyw lwa. Ten motyw omówiliśmy już w innym wykładzie, w materiałach Zakładu jest jego zapis i zachęcam to zapoznania się z nim. Przypomnę tylko, że w tej epoce pojawiają się i Pieśń o śpiącym lwie i Legendaria zamorskie, które motyw lwa po raz pierwszy nakreślają. To właśnie tutaj odnajdujemy motyw lwa - władcy wyspy. Mamy również anonimowy epos Pylios Leotis. Tutaj na moment zatrzymajmy się, ponieważ jest to utwór niezwykle istotny. Przede wszystkim jest to pierwszy utwór w całości opisujący Leocję, ale również definiujący archetypy. Opowiada on o starożytnych, nieustraszonych wojownikach. Ich dowódcą jest mityczny Likwor, który nie boi się żadnej walki, jest niezwyciężonym i roztropnym przywódcą swojego ludu. To leocki archetyp wojownika, ale i sprawiedliwego władcy.
Najważniejszym utworem tej epoki jest Via Leonis, czyli Droga Lwa. Utwór z 1400 roku, pierwsze dzieło o Leocji i powstałe w Leocji. Autorstwo nieznane, choć badacze skłaniają się do przypisania dzieła Janowi z Unisławowa. Przypomnijmy, że jest to legenda o mitycznym lwie, odważnym, ciekawym świata i uciekającym przed zniewoleniem, kroczącym dumnie po globie. W miejscu dzisiejszej Leocji odnalazł spokój i pozostał tutaj na zawsze, zapadł w sen a bogowie zamienili go w wyspę, aby nie musiał już przemierzać świata w poszukiwaniu swojego miejsca. Mamy motyw lwa, mamy też topos odwagi, wierności sobie i swoim ideałom - lew rozpoczyna wędrówkę ku zachowaniu wolności.
Innym motywem, który pojawia się Via Leonis, jest motyw świata nieprzyjaznego. Tytułowy lew stawia mu czoła i odważnie wędruje z nadzieją na odnalezienie swojego spokojnego miejsca. Niektórzy z tego utworu wywodzą jeszcze archetyp tułacza - uciekiniera, ale moim zdaniem świadczy to o zupełnym niezrozumieniu genezy tego utworu i istotności momentu dziejowego, w którym został napisany.
Całą paletę archetypów, motywów i toposów znajdziemy jednak w renesansie brzeskim. W 1484 roku powstaje dzieło, w którym pojawiają się pierwsze słowa w języku staroleopolskim i jest to umowny początek epoki. Kwadrynał brzeski swoją nazwę zawdzięcza żeglarzowi Kwadrynowi, którego czyny były w nim opisywane. Legenda głosi, że jako pierwszy opłynął świat dookoła. Mamy tutaj znany już motyw wędrówki, motyw podróży. Jeśli mielibyśmy wskazać w tym utworze postać archetypiczną to z pewnością będzie to leocki archetyp podróżnika, żeglarza poznającego świat.
Literatura tych dwóch epok to nie tylko zacne postaci i mityczni bohaterowie. Jeden z anonimowych utworów z czasów renesansu brzeskiego, dokładnie Niewinność z 1567 r., opisuje przygotowywanie wina. Jest to pierwsza leocka opowieść humorystyczna, ukazująca całe przedsięwzięcie jako zadanie karkołomne. Tytuł przewrotnie sugeruje niewinność, czyli cnotę i moralność, natomiast jest to zabieg celowy, bo tego w utworze nie znajdziemy. Tytuł nawiązuje również do słowa wino, czyli paradoksalnie powinno być o trzeźwości. Tego też w utworze nie znajdziemy.
Odnajdziemy natomiast postać Dronkarda, karczmarza, którego zadaniem jest przygotowywanie wina. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie fakt, że Dronkard każdego ranka wypija z beczki sporo wina, aby ocenić czy jest już gotowe. Zaczyna opowiadać niestworzone historie, czasem wręcz magiczne, aby po czasie zorientować się, że wina w beczce już nie ma. Dochodzi wówczas do wniosku, że musiało być bardzo dobre skoro się skończyło. Przygotowuje nowe z myślą, że drogo je sprzeda, ale historia się powtarza... Mamy tutaj elementy humorystyczne, mamy archetyp karczmarza - gawędziarza, lekkoducha oraz motyw wód rozmownych.
Jeszcze innym rodzajem utworu w tej epoce jest bajka. W 1623 r. pierwszą leocką bajkę napisał niejaki Antoniusz Diceriusz, nazywany tak od łacińskiego dicere, czyli mówić, znany bardziej jako doskonały leocki retor. Jest to utwór z przesłaniem, ukazujący próbę nawiązania przyjaźni pomiędzy lisem a zwierzętami, które obawiają się jego natury. Jest to częsty motyw w literaturze, opiera się na walce ze stereotypem. Tak jest i w tym przypadku. Lis próbuje zaprzyjaźnić się ze zwierzętami, ale tylko nieliczne nie boją się go. Mamy tutaj archetyp wykluczonego ze społeczności oraz motyw nieufności, odmienionej wytrwałością.
Podsumujmy - w pierwszych epokach literatury leockiej mamy przede wszystkim motyw lwa, motyw podróży, wędrówki i tułaczki, motyw nieufności przełamanej nadzieją. Mamy postaci archetypowe - tułacz, sprawiedliwy władca Likwor, odważny żeglarz Kwadryn, ale także archetyp karczmarza i lekkoducha, gawędziarza. Mamy również toposy - wierności sobie, cierpienia, poszukiwania szczęścia i nadziei, podróży, poznawania siebie, tworzenia i budowania. Chcę powiedzieć w tym miejscu, że nasza leocka kultura i literatura mają bogate i piękne tło, utkane z historii, idei i wspomnień. Zachęcam Państwa do poszukiwania innych motywów, innych archetypów i toposów. Nasza literatura jest niezwykle bogata.
Dziękuję za uwagę i zapraszam na kolejny wykład.
Zapraszam do wysłuchania pierwszego wykładu o archetypach, motywach i toposach dominujących w leockich epokach literackich.
Na początek należy powiedzieć czym są owe archetypy, motywy i toposy. Z nauki o literaturze wiemy, że archetyp to inaczej pierwowzór i wzorzec. Można powiedzieć, że archetyp to takie pierwsze z ludzkich wyobrażeń, które powielane przez wieki wciąż będzie przypominać to pierwsze spotkanie. Natomiast motyw to zdarzenie lub sytuacja, przeżycie lub uczucie, czasem również rzecz, które skupiają wokół siebie narrację i naszą uwagę. Topos to powtarzający się na przestrzeni lat, wieków, zestaw wyobrażeń. Topos wydaje się być trwającym przez wieki nadmotywem. Dla przykładu - matka. Poszukujemy pierwowzoru, więc sięgamy do początków literatury i odkrywamy mit o Demeter i Korze. Demeter jest archetypem matki. Mamy motyw miłości matki do dziecka. Mamy też topos matki cierpiącej, który później będzie się pojawiał w innych epokach. Tyle tytułem wstępu.
Teraz przypomnijmy sobie z poprzedniego wykładu podział historii literatury leockiej na epoki:
W historii literatury Leocji wyróżniamy 9 epok literackich, a w historii języka 4 etapy jego rozwoju i przeobrażeń. Na dzisiejszym wykładzie omówimy dwie epoki literackie - Początek i renesans brzeski. Poruszymy tylko najważniejsze archetypy, motywy i toposy, dominujące w literaturze. Gdybyśmy chcieli omówić wszystkie wykład trwałby w nieskończoność... Zatem zacznijmy.
Literatura Początku to przede wszystkim motyw lwa. Ten motyw omówiliśmy już w innym wykładzie, w materiałach Zakładu jest jego zapis i zachęcam to zapoznania się z nim. Przypomnę tylko, że w tej epoce pojawiają się i Pieśń o śpiącym lwie i Legendaria zamorskie, które motyw lwa po raz pierwszy nakreślają. To właśnie tutaj odnajdujemy motyw lwa - władcy wyspy. Mamy również anonimowy epos Pylios Leotis. Tutaj na moment zatrzymajmy się, ponieważ jest to utwór niezwykle istotny. Przede wszystkim jest to pierwszy utwór w całości opisujący Leocję, ale również definiujący archetypy. Opowiada on o starożytnych, nieustraszonych wojownikach. Ich dowódcą jest mityczny Likwor, który nie boi się żadnej walki, jest niezwyciężonym i roztropnym przywódcą swojego ludu. To leocki archetyp wojownika, ale i sprawiedliwego władcy.
Innym motywem, który pojawia się Via Leonis, jest motyw świata nieprzyjaznego. Tytułowy lew stawia mu czoła i odważnie wędruje z nadzieją na odnalezienie swojego spokojnego miejsca. Niektórzy z tego utworu wywodzą jeszcze archetyp tułacza - uciekiniera, ale moim zdaniem świadczy to o zupełnym niezrozumieniu genezy tego utworu i istotności momentu dziejowego, w którym został napisany.
Całą paletę archetypów, motywów i toposów znajdziemy jednak w renesansie brzeskim. W 1484 roku powstaje dzieło, w którym pojawiają się pierwsze słowa w języku staroleopolskim i jest to umowny początek epoki. Kwadrynał brzeski swoją nazwę zawdzięcza żeglarzowi Kwadrynowi, którego czyny były w nim opisywane. Legenda głosi, że jako pierwszy opłynął świat dookoła. Mamy tutaj znany już motyw wędrówki, motyw podróży. Jeśli mielibyśmy wskazać w tym utworze postać archetypiczną to z pewnością będzie to leocki archetyp podróżnika, żeglarza poznającego świat.
Literatura tych dwóch epok to nie tylko zacne postaci i mityczni bohaterowie. Jeden z anonimowych utworów z czasów renesansu brzeskiego, dokładnie Niewinność z 1567 r., opisuje przygotowywanie wina. Jest to pierwsza leocka opowieść humorystyczna, ukazująca całe przedsięwzięcie jako zadanie karkołomne. Tytuł przewrotnie sugeruje niewinność, czyli cnotę i moralność, natomiast jest to zabieg celowy, bo tego w utworze nie znajdziemy. Tytuł nawiązuje również do słowa wino, czyli paradoksalnie powinno być o trzeźwości. Tego też w utworze nie znajdziemy.
Odnajdziemy natomiast postać Dronkarda, karczmarza, którego zadaniem jest przygotowywanie wina. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie fakt, że Dronkard każdego ranka wypija z beczki sporo wina, aby ocenić czy jest już gotowe. Zaczyna opowiadać niestworzone historie, czasem wręcz magiczne, aby po czasie zorientować się, że wina w beczce już nie ma. Dochodzi wówczas do wniosku, że musiało być bardzo dobre skoro się skończyło. Przygotowuje nowe z myślą, że drogo je sprzeda, ale historia się powtarza... Mamy tutaj elementy humorystyczne, mamy archetyp karczmarza - gawędziarza, lekkoducha oraz motyw wód rozmownych.
Jeszcze innym rodzajem utworu w tej epoce jest bajka. W 1623 r. pierwszą leocką bajkę napisał niejaki Antoniusz Diceriusz, nazywany tak od łacińskiego dicere, czyli mówić, znany bardziej jako doskonały leocki retor. Jest to utwór z przesłaniem, ukazujący próbę nawiązania przyjaźni pomiędzy lisem a zwierzętami, które obawiają się jego natury. Jest to częsty motyw w literaturze, opiera się na walce ze stereotypem. Tak jest i w tym przypadku. Lis próbuje zaprzyjaźnić się ze zwierzętami, ale tylko nieliczne nie boją się go. Mamy tutaj archetyp wykluczonego ze społeczności oraz motyw nieufności, odmienionej wytrwałością.
Dziękuję za uwagę i zapraszam na kolejny wykład.
prof. Apolinary Montserrat
Przewodniczący
Leockiej Akademii Nauk
Przewodniczący
Leockiej Akademii Nauk
